Historia Sanktuarium Matki Bożej Loretańskie

1. Geneza i opis kościoła św. Stanisława

Pierwotnie Piotrkowice należały do parafii w Mino­stowicach. W latach 1359-1372 przeniesiono ją z Minostowic do Piotrkowie. Jan Długosz podaje, że był tutaj kościół drewniany pod wezw. Św. Krzyża i do tej pa­rafii należały miejscowości: Grabowiec, Piotrkowice, Suliszów, Włoszczowice, Maleszówki i Minostowice. Prze­kazy źródłowe nie podają opisu jego struktury i we­wnętrznego wystroju.

Akta wizytacji kościoła z 1595 i 1598 r. przekazały nam wiele ważnych szczegółów, dotyczących wystroju, wyposażenia kościoła i religijnego życia parafii. Kościół w tym cza­sie był już murowany, w stylu późnogotyckim, orien­towany, pod wezw. św. Stanisława Szczepanowskiego, bpa i męczennika. Posiadał trzy murowane ołtarze, z których główny był konsekrowany, z dawnego drew­nianego kościoła. Na kościele dach był nowy. Pośrodku nad nawą główną wznosiła się wieżyczka z sygnaturką. Przy wejściu głównym stała drewniana dzwonnica, w dobrym stanie, z dwoma dzwonami. Cmentarz z muro­waną kostnicą był ogrodzony. Patronat nad kościołem po­siadał Jan Ossowski, dziedzic Piotrkowic i Suliszowa, kasztelan połaniecki (1586) i zawichostocki. Dbał on o parafię. Zbudował dom dla wikarego i rektora szkoły, pełniącego również obowiązki organisty. Zgromadził też materiały budowla­ne na budowę nowej plebanii dla proboszcza.

W opisie wizyty biskupiej z 15 X 1618 r. przekazano wiele nowych szczegółów z dziejów kościoła i parafii. Wizytator stwierdził, że murowany kościół św. Stanisława jest już konsekrowany wraz z trzema ołtarzami w prostokątnym prezbiterium, węż­szym od nawy. Wizytator nie podał, kiedy ani kto konsekrował kościół. Nie podał też, komu ołtarze były de­dykowane. W prezbiterium była posadzka kamienna, w prostokątnej zaś nawie podłoga z desek. Wnętrze na­kryte było stropem z desek. Na zewnątrz elewacje z murami przyporowymi. Okna ostrołukowe w kamien­nych obra­mieniach. Dachy dwuspadowe pokryte gonta­mi. Stara drewniana dzwonnica przy wejściu do koś­cioła. Chrzcielnica kamienna. Księga metrykalna dobrze oprawiona i prowadzona. Zakrystia posiadała trzy srebr­ne kielichy, w tym jeden pozłacany; srebrny krzyż i pacyfikał oraz takąż monstrancję z perełkami na stop­ce. Puszka na komunikanty miedziana. Z szat liturgicz­nych wizytator wymienia 3 białe i 3 czerwone ornaty oraz po jednym koloru zielonego, fioletowego i czarne­go; 3 kapy, 6 alb, 3 komże, 24 obrusy na ołtarze, 4 antepedia. Wymienił też wszystkie księgi liturgiczne pergaminowe i papierowe oraz ważniejsze książki z bi­blioteki proboszcza z dziedziny kaznodziejstwa, duszpa­sterstwa, teologii dogmatycznej i moralnej. Proboszczem był ks. Andrzej Gnojeński. Mieszkał już w nowej plebanii, zbudowanej przez Jana Ossowskiego.

Wizytator zalecił proboszczowi między innymi, aby w każdą niedzielę nie tylko odmawiał z wiernymi Anioł Pański, ale również modlitwę Pańską i wyznanie wiary.

Akta wizytacji biskupów krakowskich – Jana Małacho­wskiego z 1699 r. i Andrzeja Stanisława Załuskiego z 1748 r. dostarczają nieco więcej szczegółów o wewnętrznym wystroju kościoła. Opisują ołtarze „sny­cerskiej roboty i przyzwoicie ozdobione”. W XVII w. w prezbiterium były trzy ołtarze: główny – Matki Bo­żej Bolesnej, boczne – od strony południowej św. Jó­zefa z kamienną chrzcielnicą w pobliżu, a od strony pół­nocnej św. Stanisława bpa i męczennika. Obraz Matki Bożej Bolesnej otaczany był szczególnym kultem. Świadczyły o tym liczne wota: srebrne tabliczki z rączkami, srebrne krzyżyki, koronki, obrączki. W 1 poł. XVIII w. ufundowano czwarty oł­tarz, Matki Bożej Pocieszenia, usytuowany w nawie za amboną po stronie północnej, naprzeciw bocznej bramy kościoła. Obrazy we wszystkich ołtarzach zasuwane by­ły firankami, zawieszonymi na metalowych prętach. W arkadowej tęczy na belce wznosił się krzyż z korpusem Chrystusa i rzeźby Matki Bożej Bolesnej oraz św. Jana Ewangelisty. W nawie stały drewniane ławy, dwa po­malowane konfesjonały, a nad głównym wejściem wznosił się chór muzyczny z organami.

Wizyty biskupie wskazują na domniemanych funda­torów murowanego kościoła dziedziców Ossowskich. Tę atrybucję potwierdza wmurowany nad wejściem i we­wnątrz kościoła herb Gryf, Maleszowskich, dziedziców Piotrkowic, oraz Ossowskich, właścicieli wsi Suliszowa i Minostowice. Protokół z wizyty biskupa Jana Mała­chowskiego podaje, że murowany kościół wzniesiono w 1559 r. z fundacji Pawła Olszowskiego, notariusza ziemi Sandomierskiej. Chodzi tu raczej o Pawła Ossowskiego, kolatora tego kościoła. Dlatego też Paweł i Zofia z Łuczyckich Ossowscy pochowani zostali w tym koś­ciele. Renesansowy zaś pomnik wystawił im w prezbi­terium syn Jan Ossowski, podstarosta nowokorczyński.

Ok. 1630 r. Marcin Rokszycki, dziedzic Piotrkowic, w zamian za średniowieczną statuę Matki Bożej, ufun­dował manierystyczny główny ołtarz, zachowany do obecnych czasów. Nastawa dwukondygnacyjna, ujęta w architekturę dwóch korynckich kolumn. W retabulum arkadowy obraz „Pietà” – Matki Bożej Bolesnej oraz w bocznych skrzydłach śś. Wojciecha i Stanisława, męczenników i patronów Polski. Ponad nimi kartusze z herbami Pobóg i Bogoria, Marcina Rokszyckiego i jego żony Zofii. W drugiej kondygnacji kwadratowy obraz Matki Bożej Szkaplerznej z portretami członków Brac­twa Szkaplerznego oraz na bocznych skrzydłach śś. Zofii i Katarzyny. W tympanonie postać zmartwychwstałego Chrystusa. W predelli Wieczerza Pańska i Modlitwa w Ogrojcu. Tabernakulum barokowe z kielichem na drzwiczkach. Obecnie ten ołtarz umieszczony jest w kaplicy Matki Bożej Loretańskiej.

 

Na początku XIX w. nie remontowany kościół św. Stanisława chylił się ku ruinie. Po kasacie klasztoru bernardynów ówczesny kolator, hr. Stanisław Tarnow­ski, podjął starania, aby parafię przenieść do pobernar­dyńskiego kościoła. Na żądanie władz Królestwa Kon­gresowego bp Paweł Woronicz w 1824 r. polecił prze­nieść nabożeństwa do świątyni klasztornej. Kościół św. Stanisława przeznaczono na cmentarną kaplicę.